De vraag naar circulaire bruggen en viaducten groeit

Het Rijk heeft hiervoor het Nationaal Programma Circulaire Economie 2023-2030 (NPCE) opgezet. In NPCE wordt ingegaan op de verdere uitwerking van het ambitieuze klimaatdoel voor de circulaire economie. Door het sturen en faciliteren van (internationale) duurzame, circulaire ketens draagt beleid voor de circulaire economie immers ook bij aan de klimaatopgave.

Transitiepad Kunstwerken

Het Transitiepad Kunstwerken geeft concrete invulling aan de transitie naar klimaatneutraal en circulaire infrastructuur. Het omvat het duurzaam ontwerpen, aanleggen en onderhouden van bruggen, sluizen, spooronderdoorgangen, tunnels en wegmeubilair dankzij toepasbare innovaties. Deze transitie vindt plaats langs een breed scala aan vernieuwingen en maatregelen die bijdragen aan CO₂-reductie, hergebruik van materialen en het verminderen van het gebruik van primaire grondstoffen. Samen met stakeholders uit de markt, medeoverheden (publieke opdrachtgevers) en kennisinstellingen is met dit transitiepad een routekaart (roadmap) ontwikkeld waarin de meest realistische route naar klimaatneutrale en circulaire kunstwerken in 2030 is uitgewerkt.

Buyer Group

Tijdens de opening van het eerste circulaire viaduct bij de Reevesluis in Kampen, door de toenmalige staatssecretaris Van Veldhoven en directeur-generaal Rijkswaterstaat Michèle Blom, werd het startsein gegeven voor de Open Leeromgeving als startpunt voor de Strategic Business Innovation Research (SBIR) Circulaire Viaducten. Met 60 deelnemers van marktpartijen, overheden en kennisinstellingen is kennis en ervaringen uitgewisseld over circulair bouwen van viaducten en bruggen, waardoor we weten wat we nu al circulair kunnen uitvragen en op welke terreinen er nog innovaties nodig zijn. Als vervolg benutte Rijkswaterstaat de SBIR, om zo bedrijven actief te ondersteunen bij het uitwerken en doorontwikkelen van deze innovaties. Op de oproep kwamen 32 inzendingen. De tien beste voorstellen mochten een haalbaarheidsonderzoek uitvoeren. Hiervan zijn de laatste drie nu bezig met de voorbereiding, uitvoering en respectievelijk evaluatie van hun prototype. De ervaringen met de SBIR en de ervaringen van andere opdrachtgevers met circulaire bruggen gaven aanleiding om een Buyer Group Circulaire Viaducten en Bruggen te initiëren.

Op dinsdag 7 september 2021 is de Buyer Group Circulaire Viaducten en Bruggen bij PIANOo van start gegaan. Door inkoopkracht en -kennis van verschillende publieke opdrachtgevers, kennisinstellingen en marktpartijen bij elkaar te brengen wil deze groep de beschikbare circulaire kennis en oplossingen in markt exploreren en nieuwe ketennetwerken activeren. De Buyer Group maakt optimaal gebruik van de verworven kennis bij het SBIR Circulaire Viaducten en de pilots en experimenten van diverse opdrachtgevers.

Hergebruik, modulair, materiaal

De focus voor de Buyer Group ligt op hergebruik van bestaande (onderdelen van) bruggen en viaducten en modulair bouwen. Het laatste focuspunt omvat ook de materiaalkeuze. Tijdens de InnovatieExpo op 2 november 2023 zal de Buyer Group haar marktvisie en -strategie op circulaire viaducten presenteren, met daarin concrete inkoop- en contractteksten. Hiermee kunnen opdrachtgevers vanaf 2024 uitvragen voor circulaire viaducten op de markt zetten. Opdrachtgevers die willen aansluiten bij de Buyer Group kunnen dit doen via de website van PIANOo.

De ervaringen en lessen die vanuit de inkoopstrategie worden opgedaan, worden de komende jaren gedeeld binnen het netwerk van de Buyer Group. Het is ook mogelijk dat deelnemers van de Buyer Group gezamenlijk opdrachten in de markt zetten. Ook kunnen de deelnemers samenwerkingsverbanden of (innovatie)partnerschappen inrichten gericht op hergebruik(matching) of industrieel flexibel demontabel (IFD) Bouwen. De gezamenlijke Nationale Bruggenbank is hier al een goed voorbeeld van.

Circulaire uitvraag

Een circulaire uitvraag leidt tot een circulair ontwerp- en (de)montageproces. Om het gebruik van primaire grondstoffen zoveel mogelijk te beperken, moeten we bouwwerken op een circulaire manier ontwerpen, bouwen, beheren, demonteren en hergebruiken. Verder kijken dan de totale levensduur van het bouwwerk is daarbij essentieel. Kringlopen worden gesloten en technische materialen kunnen oneindig op een hoogwaardige manier opnieuw worden gebruikt.

Platform CB’23 heeft hiervoor leidraden ontwikkeld, zoals de Leidraad Circulair Ontwerpen en de Leidraad Toekomstig Hergebruik. Het Betonakkoord geeft met zijn Bouwwaardemodel inzicht in de keten van circulair bouwen. De inkoopstrategie van de Buyer Group neemt deze leidraden mee.

Andere aanpak noodzakelijk

De V&R-Opgave maakt standaardisatie en (programmatisch) samenwerken noodzakelijk. Nederland is de trotse eigenaar van onder andere 84.600 bruggen en viaducten, 3.000 tunnels, 82.600 duikers, 2.000 sluizen en 7.800 gemalen. Daar waar de afgelopen jaren nog circa 1,2 à 1,5 miljard euro uitgegeven is aan vervanging en renovatie van deze kunstwerken en andere onderdelen van de landelijke civiele infrastructuur zal dat in de komende decennia moeten groeien naar zo’n 4,2 miljard per jaar (wellicht zelfs tot 6,4 miljard per jaar).

Er zijn onvoldoende financiële en personele middelen en ‘milieu budget’ om de kunstwerken te bouwen en te onderhouden op de gangbare manier. Een disruptieve wijziging in aanpak is noodzakelijk. Innovatie is nodig om de opgave die voor ons ligt aan te pakken. Seriematig aanbesteden oftewel portfolio aanpak zou een van de mogelijke oplossingen kunnen bieden die tegemoet kan komen aan de uitdagingen waarvoor de branche zich gesteld ziet: kosten, capaciteit en duurzaamheid.

In opdracht van Bouwend Nederland deden Pjotr Mak en Fred Westenberg onderzoek naar ‘typologie kunstwerken, seriematig aanbesteden’. Gedurende het onderzoek kwamen de auteurs tot de conclusie dat de criteria aan een portfolio vaak een kwestie van ‘common sense’ is (bestaande standaarden, zoals de decompositie in de NEN2627, of de eisen t.a.v. bereikbaarheid, hulpdiensten enz.). Een meer relevante vraag bleek het volgende: ‘Wat is ervoor nodig om professioneel opdrachtgeverschap te creëren en een gehomogeniseerde eisenset toe te passen, waardoor een seriematige aanpak daadwerkelijk een disruptie kan veroorzaken?’

Een andere belangrijke conclusie uit dit rapport is dat IFD-bouwen een katalysator kan zijn voor standaardisatie en (technische) typologische indeling’. Terwijl de Provincie Noord-Holland de laatste jaren de principes van IFD-bouwen al structureel opneemt in haar uitvragen, werkt Rijkswaterstaat momenteel uit welke standaardmaten logisch zijn voor liggers van viaducten. De Inkoopstrategie van de Buyer Group zal faciliteren op welke wijze publieke opdrachtgevers IFD-bouwen kunnen opnemen in hun inkoop- en contracteisen.

Samenwerken en kennisdelen

Zoals hiervoor geschetst, kent de transitie naar circulair bouwen vele initiatieven met verschillende invalshoeken: strategisch of operationeel, (technisch) inhoudelijk of meer gericht op (inkoop)processen en samenwerking. Voor Bruggen en Viaducten zijn de voornaamste initiatieven: Platform Bruggen, de Bouwcampus (Werkgroep Gemeentelijke Bruggen), het Betonakkoord, de Bruggencampus en dus de Buyer Group. Hiernaast faciliteren netwerkplatformen zoals CROW, Platform CB’23 en Platform WOW structurele kennisdeling. Alle partijen in de sector zijn van harte uitgenodigd om deel te nemen aan deze initiatieven. We hebben elkaar immers harder dan ooit nodig, in deze transitie naar circulair vervangen en renoveren.

Bijeenkomsten

Op 28 juli en 27 september komen de deelnemende opdrachtgevers aan de Buyer Group bijeen om samen te werken aan de Inkoopstrategie. Op 29 september worden marktpartijen in de gelegenheid gesteld om bij te dragen aan de Inkoopstrategie. Ben je geïnteresseerd om bij te dragen aan de inkoopstrategie? Meld je dan aan via de Werkgroep-omgeving op de website van Platform Bruggen.

Maya Sule is Trekker Transitiepad Kunstwerken (Rijkswaterstaat); Meinke Schouten is Trekker Buyer Group Circulaire Viaducten en Bruggen (PIANOo); Davy Huiberts is Secretaris Buyer Group Circulaire Viaducten en Bruggen (Rijkswaterstaat).